افلیبرسپت یا آیلیا چیست؟ راهنمای کامل تزریق داخل چشمی آیلیا
مقدمه
در دهه‌های اخیر، درمان بیماری‌های جدی شبکیه چشم که پیش از این منجر به کاهش دید شدید یا نابینایی می‌شدند، با تحولات بزرگی روبرو بوده است. یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌ها در این زمینه، توسعه داروهایی است که مستقیماً به داخل چشم تزریق می‌شوند تا اثر درمانی خود را دقیقاً در محل مورد نیاز اعمال کنند. از جمله این داروهای کلیدی و مؤثر که امید تازه‌ای به بیماران مبتلا به برخی اختلالات شبکیه بخشیده، دارویی به نام آیلیا (Eylea) با نام ژنریک افلیبرسپت (Aflibercept) است. اما آیلیا چیست؟ چگونه عمل می‌کند و در درمان کدام بیماری‌ها مؤثر است؟ فرآیند تزریق داخل چشمی آیلیا چگونه است و بیماران چه انتظاراتی باید داشته باشند؟
در این مقاله جامع، به تمامی این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد و اطلاعات کاملی را در مورد این داروی مهم چشم‌پزشکی در اختیار شما قرار می‌دهیم.
آیلیا چیست؟ دارویی برای نجات دید
آیلیا نام تجاری داروی افلیبرسپت است. این دارو یک پروتئین درمانی پیشرفته است که به دسته‌ای از داروها به نام “مهارکننده‌های فاکتور رشد اندوتلیال عروقی” یا به اختصار “آنتی-VEGF” (Anti-VEGF) تعلق دارد. VEGF مولکولی است که در بدن به طور طبیعی وجود دارد و در رشد عروق خونی نقش دارد، اما افزایش بیش از حد آن در چشم می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی جدی در شبکیه شود. آیلیا به شکل مایعی استریل و شفاف تولید می‌شود و همانطور که اشاره شد، روش اصلی تجویز آن از طریق تزریق داخل چشمی آیلیا به بخش زجاجیه چشم است.
نقش VEGF در بیماری‌های شبکیه و چرا باید آن را مهار کرد؟
فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) پروتئینی است که به طور طبیعی در تنظیم تشکیل و ترمیم عروق خونی نقش دارد. اما در برخی بیماری‌های چشمی، سطح VEGF به طور غیرطبیعی بالا می‌رود. این افزایش VEGF باعث رشد عروق خونی جدید، غیرطبیعی و شکننده در زیر یا داخل شبکیه می‌شود. این‌عروق ناقص، مستعد نشت مایع و خون به لایه‌های شبکیه، به‌ویژه در ناحیه حساس مرکزی دید یعنی ماکولا (لکه زرد) هستند. این نشت منجر به تورم (ادم)، خونریزی و در نهایت آسیب به سلول‌های حساس به نور شبکیه و کاهش دید می‌شود.
هدف داروهای آنتی-VEGF مانند آیلیا، مهار عملکرد این پروتئین مضر است. با کاهش فعالیت VEGF، از رشد عروق غیرطبیعی جدید جلوگیری شده، نشت مایع و خون از عروق کاهش می‌یابد، تورم ماکولا کم می‌شود و در نتیجه، از پیشرفت بیماری و کاهش بیشتر دید جلوگیری به‌عمل آمده و حتی در برخی موارد، دید بیمار بهبود می‌یابد.
آیلیا برای درمان چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟
آیلیا توسط سازمان‌های نظارتی معتبر دارویی در سراسر جهان برای درمان چندین بیماری مهم شبکیه که با سطوح بالای VEGF مرتبط هستند، تأیید شده است. مهم‌ترین این بیماری‌ها عبارتند از:
- دژنراسیون ماکولا وابسته به سن نوع تَر (Wet Age-related Macular Degeneration – Wet AMD): این بیماری شایع‌ترین علت کاهش دید شدید در افراد مسن در کشورهای توسعه یافته است. در نوع تَر AMD، عروق خونی غیرطبیعی در زیر ماکولا رشد کرده و باعث نشت مایع و خون می‌شوند.
- ادم ماکولا به دنبال انسداد ورید شبکیه (Macular Edema following Retinal Vein Occlusion – RVO): انسداد وریدهای اصلی یا شاخه‌ای شبکیه می‌تواند باعث افزایش فشار، نشت مایع از عروق و تورم ماکولا شود. آیلیا به کاهش این تورم و بهبود دید کمک می‌کند.
- ادم ماکولای دیابتی (Diabetic Macular Edema – DME): یکی از عوارض چشمی شایع دیابت است که در آن قند خون بالا به عروق خونی کوچک شبکیه آسیب رسانده و باعث نشت مایع و تورم ماکولا می‌شود.
- رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy – DR) در بیماران مبتلا به DME: آیلیا همچنین برای درمان موارد پیشرفته‌تر رتینوپاتی دیابتی در بیمارانی که همزمان ادم ماکولا نیز دارند، تأیید شده است و می‌تواند به کاهش پیشرفت کلی آسیب‌های دیابتی در شبکیه کمک کند.
- نئوواسکولاریزاسیون کوروئیدی نزدیک‌بینی (Myopic Choroidal Neovascularization – mCNV): در برخی افراد با نزدیک‌بینی بسیار بالا، ممکن است عروق خونی غیرطبیعی مشابه Wet AMD در زیر ماکولا رشد کند که آیلیا می‌تواند در درمان آن مؤثر باشد (ممکن است در همه مناطق تأییدیه رسمی نداشته باشد، اما کاربرد دارد).
نحوه عملکرد داروی آیلیا چگونه است؟
آیلیا با یک مکانیسم هوشمندانه عمل می‌کند. ساختار مولکولی آن شبیه به یک “دام” یا “اسفنج مولکولی” طراحی شده است که با قدرت بالایی به پروتئین VEGF-A (نوع اصلی دخیل در بیماری‌های شبکیه) متصل می‌شود و آن را به دام می‌اندازد. با به دام افتادن VEGF، این پروتئین دیگر نمی‌تواند به گیرنده‌های خود بر روی سلول‌های عروقی متصل شده و اثرات مضر خود (رشد و نشت عروق) را اعمال کند.
یک ویژگی منحصر به فرد آیلیا این است که علاوه بر VEGF-A، به پروتئین دیگری به نام فاکتور رشد جفتی (Placental Growth Factor – PlGF) نیز متصل می‌شود. PlGF نیز در فرآیندهای رشد عروقی نقش دارد. مهار همزمان هر دو فاکتور ممکن است به اثربخشی بهتر آیلیا در برخی بیماران کمک کند.
روش تجویز آیلیا چیست؟
همانطور که مکرراً اشاره شد، آیلیا مستقیماً به داخل چشم تزریق می‌شود. این روش که تزریق داخل چشمی آیلیا (Intravitreal Injection) نام دارد، امکان رساندن غلظت بالایی از دارو به شبکیه و زجاجیه را فراهم می‌کند، جایی که بیشترین اثر درمانی مورد نیاز است. این‌تزریق یک روش سرپایی است که معمولاً در کلینیک چشم‌پزشکی یا اتاق عمل سرپایی با رعایت کامل شرایط استریل انجام می‌شود.
تزریق داخل چشمی آیلیا چیست؟
مراحل کلی آن به شرح زیر است:
- آماده‌سازی: ابتدا چشم با استفاده از قطره‌های بی‌حسی موضعی، کاملاً بی‌حس می‌شود تا بیمار دردی احساس نکند. سپس سطح چشم و پلک‌ها با محلول ضدعفونی‌کننده (معمولاً بتادین) به دقت تمیز می‌شود تا خطر عفونت به حداقل برسد.
- تزریق: چشم پزشک با استفاده از یک وسیله کوچک به نام اسپکولوم، پلک‌ها را به آرامی باز نگه می‌دارد. سپس با استفاده از یک سرنگ بسیار ظریف و کوتاه، مقدار بسیار کمی از داروی آیلیا (معمولاً ۰.۰۵ میلی‌لیتر معادل ۲ میلی‌گرم افلیبرسپت) را به بخش سفید چشم (صلبیه) و به درون حفره زجاجیه تزریق می‌کند. خود فرآیند تزریق بسیار سریع است و معمولاً تنها چند ثانیه طول می‌کشد. بیمار ممکن است فشار خفیفی را احساس کند، اما دردی نخواهد داشت.
- پس از تزریق: ممکن است پزشک بلافاصله پس از تزریق، فشار داخل چشم را بررسی کند و قطره آنتی‌بیوتیک تجویز نماید.
مدت زمان تزریق داخل چشمی آیلیا چقدر است؟
کل فرآیند تزریق داخل چشمی آیلیا، از آماده‌سازی تا پایان، معمولاً کمتر از ۱۵-۲۰ دقیقه زمان می‌برد.
برنامه درمانی و فواصل تزریق آیلیا
برنامه درمانی با آیلیا معمولاً شامل دو مرحله زیر است:
- مرحله بارگیری (Loading Phase): در این مرحله اولیه، هدف رساندن سریع سطح دارو در چشم به میزان درمانی مؤثر است. این مرحله معمولاً شامل تزریق‌های ماهیانه (هر ۴ هفته یکبار) برای چند ماه متوالی است (مثلاً ۳ تزریق اولیه برای Wet AMD و RVO، یا ۵ تزریق اولیه برای DME).
- مرحله نگهداری (Maintenance Phase): پس از تکمیل مرحله بارگیری و دستیابی به پاسخ اولیه، فواصل تزریق افزایش می‌یابد. برای آیلیا، فاصله تزریق در مرحله نگهداری اغلب هر ۸ هفته (دو ماه) یکبار است. با این حال، چشم پزشک ممکن است بر اساس پاسخ فردی بیمار به درمان (که با معاینه، تست بینایی و اسکن OCT شبکیه ارزیابی می‌شود)، فواصل تزریق را تنظیم کند. رویکردی به نام “درمان و تمدید” (Treat-and-Extend) نیز وجود دارد که در آن فاصله بین تزریق‌ها به تدریج افزایش می‌یابد تا زمانی که بیماری پایدار بماند.
پیروی دقیق از برنامه درمانی و انجام منظم تزریق داخل چشمی آیلیا طبق دستور پزشک، برای دستیابی به بهترین نتیجه و حفظ بینایی بسیار حیاتی است.
مزایای درمان با آیلیا چیست؟
درمان با آیلیا می‌تواند مزایای قابل توجهی برای بیماران مبتلا به بیماری‌های ذکر شده داشته باشد؛ ازجمله:
- حفظ یا بهبود بینایی: هدف اصلی، جلوگیری از کاهش بیشتر دید و در بسیاری از موارد، بهبود قابل توجه بینایی است.
- کاهش تورم ماکولا: با کاهش نشت عروقی، تورم در مرکز دید کاهش یافته و کیفیت دید بهتر می‌شود.
- مهار رشد عروق غیرطبیعی: از پیشرفت بیماری و آسیب بیشتر به شبکیه جلوگیری می‌کند.
- فواصل تزریق طولانی‌تر: در مرحله نگهداری، فاصله تزریق دو ماهه آیلیا ممکن است برای برخی بیماران نسبت به برخی داروهای آنتی-VEGF دیگر که نیاز به تزریق ماهانه دارند، راحت‌تر باشد.
عوارض جانبی احتمالی تزریق داخل چشمی آیلیا چیست؟
مانند هر روش درمانی دیگری، تزریق داخل چشمی آیلیا نیز می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد، اگرچه بیشتر آن‌ها خفیف و موقتی هستند. رعایت دقیق اصول استریلیته توسط پزشک، خطر عوارض جدی را به حداقل می‌رساند.
عوارض شایع و کمتر جدی:
- درد خفیف، سوزش یا احساس جسم خارجی در چشم پس از تزریق.
- قرمزی چشم یا لکه خون کوچک روی سفیدی چشم (خونریزی زیر ملتحمه) که بی‌خطر است و خود به خود جذب می‌شود.
- دیدن نقاط شناور (مگس‌پران) که ممکن است ناشی از حباب هوای کوچک تزریق شده یا خود دارو باشد و معمولاً طی چند روز از بین می‌رود.
- تاری دید موقت.
- افزایش موقتی فشار چشم.
عوارض نادر اما جدی (نیازمند مراجعه فوری به پزشک):
- عفونت داخل چشمی (اندوفتالمیت): علائم شامل درد شدید و فزاینده، قرمزی شدید، حساسیت شدید به نور، و کاهش دید پیشرونده است. این یک اورژانس چشم‌پزشکی است.
- جداشدگی شبکیه: علائم شامل دیدن جرقه‌های نور ناگهانی، افزایش شدید مگس‌پران‌ها، یا احساس وجود پرده یا سایه در میدان دید است.
- التهاب شدید داخل چشم (یووئیت).
- افزایش قابل توجه و پایدار فشار داخل چشم.
- ایجاد یا پیشرفت آب مروارید.
عوارض سیستمیک (تأثیر بر سایر نقاط بدن) با داروهای آنتی-VEGF تزریقی نادر است، اما نگرانی‌های تئوریک در مورد افزایش جزئی خطر حوادث قلبی-عروقی (مانند سکته) وجود دارد که البته میزان این خطر بسیار پایین در نظر گرفته می‌شود.
مراقبت‌های بعد از تزریق داخل چشمی آیلیا چیست؟
پس از انجام تزریق، رعایت نکات زیر اهمیت دارد:
- استفاده از قطره‌های آنتی‌بیوتیک طبق دستور پزشک برای پیشگیری از عفونت.
- پرهیز از مالیدن چشم تزریق شده.
- اجتناب از شنا کردن یا قرار گرفتن چشم در معرض آب آلوده (مانند جکوزی) برای چند روز.
- تماس فوری با چشم پزشک در صورت بروز هر یک از علائم هشدار دهنده عفونت یا سایر عوارض جدی (درد شدید، کاهش دید، قرمزی شدید، جرقه‌های نور).
- حضور منظم در جلسات معاینه و پیگیری طبق برنامه تعیین شده توسط پزشک.
چه کسانی نباید از آیلیا استفاده کنند؟ (موارد منع مصرف آیلیا چیست؟)
- افراد دارای عفونت فعال در چشم یا اطراف آن.
- افراد دارای التهاب فعال داخل چشم.
- افراد با سابقه حساسیت شدید (آلرژی) به افلیبرسپت یا هر یک از اجزای دیگر دارو.
نتیجه‌گیری
آیلیا (افلیبرسپت) یک داروی مؤثر و تثبیت‌شده در درمان بیماری‌های مهم شبکیه مانند نوع تَر دژنراسیون ماکولا، ادم ماکولای دیابتی و ادم ماکولا ناشی از انسداد ورید شبکیه است. این دارو با مهار فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF)، به کنترل نشت عروقی، کاهش تورم و جلوگیری از رشد عروق غیرطبیعی کمک کرده و نقش حیاتی در حفظ و بهبود بینایی بیماران ایفا می‌کند. روش اصلی تجویز آن، تزریق داخل چشمی آیلیا است که یک فرآیند سرپایی نسبتاً سریع و با حداقل ناراحتی برای بیمار است. اگرچه این درمان می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد، اما با انجام صحیح توسط چشم پزشک مجرب و رعایت مراقبت‌های پس از تزریق، ریسک عوارض جدی پایین است.
پایبندی به برنامه درمانی و پیگیری منظم، کلید موفقیت در درمان با آیلیا و حفظ سلامت بینایی شماست. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اینکه آیا آیلیا برای شرایط خاص شما مناسب است یا خیر، حتماً با چشم پزشک خود، مشورت نمایید. با آرزوی سلامتی شما عزیزان، بدرود.
