آیا انجام عمل لیزیک و لازک برای مبتلایان به قوز قرنیه مجاز است؟

مقدمه

عمل‌های لیزری اصلاح دید مانند لیزیک (LASIK) و لازک (LASEK) به عنوان روش‌هایی محبوب و کارآمد برای رهایی از عینک و لنزهای تماسی شناخته می‌شوند. بسیاری از افراد مبتلا به عیوب انکساری مانند نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم، این جراحی‌ها را به عنوان راهی برای دستیابی به دید شفاف و مستقل در نظر می‌گیرند. اما سوال مهمی که برای گروه خاصی از بیماران مطرح می‌شود، به خصوص افرادی که با بیماری قوز قرنیه (Keratoconus) دست و پنجه نرم می‌کنند، این است که آیا انجام عمل لیزیک و لازک برای مبتلایان به قوز قرنیه مجاز است؟

قوز قرنیه یک بیماری پیش‌رونده است که ساختار و شکل طبیعی قرنیه (لایه شفاف جلوی چشم) را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به ماهیت این بیماری، نگرانی‌های جدی در مورد ایمنی و اثربخشی عمل‌های لیزری استاندارد برای این افراد وجود دارد. این مقاله به طور کامل به این پرسش حیاتی پاسخ می‌دهد، دلایل ممنوعیت این عمل‌ها در قوز قرنیه را شرح می‌دهد و گزینه‌های درمانی و اصلاح دید جایگزین را برای این بیماران معرفی می‌کند.

قوز قرنیه (Keratoconus) چیست؟ نگاهی دقیق‌تر

پیش از پرداختن به سوال اصلی، لازم است درک بهتری از بیماری قوز قرنیه داشته باشیم. قوز قرنیه وضعیتی است که در آن قرنیه چشم به تدریج نازک شده و به جای حفظ شکل کروی طبیعی خود، به سمت بیرون برآمده شده و حالت مخروطی پیدا می کند. این تغییر شکل نامنظم، باعث میشود نور به درستی روی شبکیه متمرکز نشود و منجر به مشکلات بینایی متعددی گردد. علت دقیق قوز قرنیه کاملا شناخته شده نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و بیومکانیکی در بروز آن نقش دارند. سابقه خانوادگی، مالش مکرر و شدید چشم، آلرژی های چشمی مزمن و برخی بیماری های زمینه ای میتوانند ریسک ابتلا را افزایش دهند. علائم قوز قرنیه معمولا در دوران نوجوانی یا اوایل دهه بیست زندگی شروع شده و میتواند به تدریج پیشرفت کند.

شایعترین علائم عبارتند از: تاری دید پیش رونده و اعوجاج در تصاویر (مشاهده خطوط صاف به صورت موج دار)، افزایش نزدیک بینی و آستیگماتیسم نامنظم، نیاز مکرر به تغییر نمره عینک یا لنز، حساسیت به نور (فتوفوبیا) و مشاهده هاله نورانی (Halos) یا سایه دار (Ghosting) اطراف منابع نوری، به خصوص در شب. یکی از ویژگی های مهم قوز قرنیه، پیش رونده بودن آن است، به این معنی که نازک شدن و برآمدگی قرنیه میتواند با گذشت زمان (به خصوص در سنین پایینتر) تشدید شود.

آیا انجام عمل لیزیک و لازک برای مبتلایان به قوز قرنیه مجاز است؟

پاسخ به این پرسش عموما منفی است. عمل های لیزیک و لازک با برداشتن لایه های نازکی از قرنیه توسط لیزر، شکل آن را برای اصلاح عیوب انکساری تغییر میدهند. اما در بیماران مبتلا به قوز قرنیه، قرنیه به طور ذاتی نازک و ضعیف است. انجام چنین عملی در این افراد میتواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد.

برداشتن حتی مقدار کمی از بافت قرنیه در فرد مبتلا به قوز قرنیه، استحکام بیومکانیکی آن را بیش از پیش کاهش داده و منجر به بی ثباتی شدید قرنیه میشود. بزرگترین نگرانی، القای اکتازی پس از عمل است که به معنی پیشرفت سریع نازک شدگی و برآمدگی قرنیه بوده و میتواند به کاهش شدید و دائمی دید منجر شود. در واقع، لیزیک یا لازک میتواند بیماری قوز قرنیه را شعله ور کرده و به سرعت آن را بدتر کند. علاوه بر این، شکل نامنظم و مخروطی قرنیه در قوز قرنیه، دستیابی به اصلاح دقیق و قابل پیش بینی با لیزر را بسیار دشوار میکند.

حتی در صورت عدم القای اکتازی، احتمال دستیابی به دید واضح و با کیفیت پایین است و ممکن است مشکلات دید در شب یا آستیگماتیسم نامنظم تشدید شوند. به دلیل همین خطرات قابل توجه، در جامعه چشم پزشکی، انجام عمل های استاندارد لیزیک و لازک برای بیماران با تشخیص قطعی قوز قرنیه (حتی در مراحل اولیه یا خفیف) ممنوعیت مطلق دارد. به طور صریح، این عمل ها برای این گروه از بیماران مجاز و ایمن نیستند.

اهمیت حیاتی غربالگری دقیق قبل از عمل

یکی از مهم‌ترین مراحل قبل از هرگونه عمل لیزری اصلاح دید، انجام معاینات جامع و دقیق چشم‌پزشکی است. در این معاینات، استفاده از تکنولوژی‌های تصویربرداری پیشرفته مانند توپوگرافی (نقشه‌برداری سطح قرنیه) و توموگرافی (تصویربرداری سه‌بعدی از ضخامت و شکل لایه‌های مختلف قرنیه) اهمیتی حیاتی دارد. این دستگاه‌ها می‌توانند حتی ظریف‌ترین نشانه‌های قوز قرنیه یا حالت‌های مشکوک به آن (مانند قوز قرنیه خفیف یا Forme Fruste Keratoconus) را که ممکن است در معاینات روتین قابل تشخیص نباشند، شناسایی کنند. هدف اصلی این غربالگری دقیق، شناسایی بیمارانی است که کاندید مناسبی برای لیزیک یا لازک نیستند و بدین ترتیب از بروز عوارض جبران‌ناپذیری مانند اکتازی پس از عمل جلوگیری شود.

اگر لیزیک و لازک مجاز نیست، چه گزینه‌هایی برای مبتلایان به قوز قرنیه وجود دارد؟

خوشبختانه، ممنوعیت لیزیک و لازک به معنای پایان راه برای بهبود دید در مبتلایان به قوز قرنیه نیست. امروزه گزینه‌های درمانی و اصلاح دید متعددی وجود دارند که می‌توانند به این بیماران کمک کنند:

عینک:

در مراحل اولیه قوز قرنیه، عینک می‌تواند نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم (منظم) را اصلاح کند. اما با پیشرفت بیماری و نامنظم شدن آستیگماتیسم، عینک به تنهایی قادر به فراهم کردن دید کاملاً واضح نخواهد بود.

لنزهای تماسی:

این لنزها، به خصوص انواع خاص آن‌ها، نقش بسیار مهمی در مدیریت قوز قرنیه دارند:

• لنزهای سخت نافذ گاز (RGP): این لنزها با ایجاد یک سطح انکساری صاف و منظم روی قرنیه نامنظم، دید بسیار بهتری نسبت به عینک ایجاد می‌کنند و برای سال‌ها انتخاب اصلی بوده‌اند.
• لنزهای هیبریدی: ترکیبی از مرکز سخت RGP (برای وضوح دید) و لبه‌های نرم (برای راحتی بیشتر).
• لنزهای اسکلرال: لنزهایی با قطر بزرگ که روی صلبیه (سفیدی چشم) قرار گرفته و بدون تماس با قرنیه، یک محفظه پر از اشک مصنوعی روی آن ایجاد می‌کنند. این لنزها می‌توانند دید عالی و راحتی مناسبی را حتی در موارد پیشرفته قوز قرنیه فراهم کنند و تحمل آن‌ها اغلب از RGPها بهتر است.

کراس لینکینگ قرنیه (Corneal Cross-Linking – CXL):

این روش درمانی، انقلابی در مدیریت قوز قرنیه ایجاد کرده است. CXL با استفاده از قطره ریبوفلاوین (ویتامین B2) و تابش کنترل شده اشعه ماوراء بنفش (UV-A)، باعث ایجاد پیوندهای متقاطع جدید بین رشته‌های کلاژن قرنیه شده و ساختار آن را مستحکم‌تر می‌کند. هدف اصلی CXL، متوقف کردن یا کند کردن روند پیشرفت بیماری است، نه لزوماً بهبود قابل توجه دید (اگرچه در برخی بیماران مقداری بهبود دید نیز مشاهده می‌شود). این روش به خصوص برای بیماران جوان با قوز قرنیه در حال پیشرفت، بسیار حیاتی است.

کاشت رینگ داخل قرنیه (Intracorneal Ring Segments – ICRS / Intacs):

این روش شامل قرار دادن یک یا دو حلقه پلاستیکی کوچک در ضخامت قرنیه است. این حلقه‌ها با ایجاد فشار ملایم، به صاف‌تر شدن شکل مخروطی قرنیه کمک کرده و می‌توانند باعث بهبود دید یا افزایش تحمل لنزهای تماسی شوند. روش کاشت رینگ معمولاً برای بیمارانی که دیدشان با عینک خوب نیست و نمی‌توانند لنزهای تماسی را تحمل کنند، در نظر گرفته می‌شود.

روش‌های ترکیبی (مانند CXL + PRK توپوگرافی‌گاید):

در موارد بسیار خاص، برای بیمارانی که قوز قرنیه آن‌ها با CXL کاملاً متوقف و پایدار شده و همچنان مقداری آستیگماتیسم نامنظم دارند، برخی جراحان فوق‌تخصص ممکن است انجام عمل PRK (نه لیزیک) هدایت‌شده با توپوگرافی (Topography-Guided PRK) را همزمان یا پس از CXL در نظر بگیرند. هدف از این کار، صاف کردن نسبی سطح قرنیه و بهبود کیفیت دید بدون عینک است. تاکید می‌شود که این یک روش استاندارد نیست، برای همه مناسب نبوده، نیازمند ارزیابی بسیار دقیق توسط جراح فوق‌تخصص قرنیه است و همچنان با ریسک‌هایی همراه است. بنابراین، نمی‌توان آن را جایگزین عمومی لیزیک دانست.

پیوند قرنیه (Keratoplasty):

در موارد بسیار پیشرفته قوز قرنیه که دید با هیچ‌یک از روش‌های فوق بهبود نمی‌یابد و قرنیه بیش از حد نازک یا کدر شده است، پیوند قرنیه (جایگزینی قرنیه بیمار با قرنیه اهدایی سالم) به عنوان آخرین راه حل مطرح می‌شود.

جمع‌بندی نهایی: پاسخ به سوال کلیدی

پس، در پاسخ نهایی به سوال “آیا انجام عمل لیزیک و لازک برای مبتلایان به قوز قرنیه مجاز است؟”، باید قاطعانه گفت که بر اساس اصول ایمنی و استانداردهای چشم‌پزشکی، این عمل‌ها به دلیل ریسک بالای تضعیف قرنیه و القای اکتازی، برای افراد مبتلا به قوز قرنیه مجاز نیستند.

سخن پایانی

اگرچه تشخیص قوز قرنیه ممکن است به معنای عدم امکان انجام عمل‌های رایج لیزیک و لازک باشد، اما دنیای چشم‌پزشکی راهکارهای مؤثر و ایمن دیگری را برای مدیریت این بیماری و بهبود کیفیت دید بیماران ارائه می‌دهد. از لنزهای تماسی پیشرفته گرفته تا روش‌های نوین مانند کراس لینکینگ (CXL) برای متوقف کردن پیشرفت بیماری و سایر گزینه‌های جراحی مانند حلقه‌های داخل قرنیه و در نهایت پیوند قرنیه، همگی ابزارهایی در دست چشم‌پزشکان برای کمک به این افراد هستند. مهم‌ترین قدم، تشخیص صحیح و زودهنگام بیماری از طریق معاینات دقیق و انتخاب بهترین روش درمانی متناسب با شرایط هر فرد توسط چشم‌پزشک متخصص و فوق تخصص قرنیه است. اگر مبتلا به قوز قرنیه هستید یا نگران آن می‌باشید، برای ارزیابی کامل و دریافت مشاوره در مورد مناسب‌ترین گزینه‌های درمانی برای خود، با دکتر علی نیلی مشورت نمایید.

با آرزوی سلامتی شما عزیزان، بدرود.